De vertraging van directe actie

Beste Leon,

Bij de eerste vertoning van DIRECT ACTION op Film Fest Gent, waar we beiden aanwezig waren, hingen enkele toeschouwers een spandoek aan de geluidsinstallatie. “Protect Wondelmeersen” stond erop te lezen in kleurrijke letters. Guillaume Cailleau, coregisseur van de film met Ben Russell, juichte het gebaar toe en nodigde de actievoerders uit om hun verhaal te doen. Drie dagen eerder kwamen bij het ochtendgloren honderden agenten, een tiental honden en een helikopter een uitzettingsbevel opvolgen voor een kleinschalige bosbezetting die een van de laatste grote groene zones in de stad Gent probeerde te beschermen. Nadat de actievoerders een voor een uit de bomen waren geplukt door deze excessieve politiemacht, werden de bomen meteen met de grond gelijk gemaakt. Het spandoek bleef de hele film lang hangen, als herinnering aan de verloren strijd.

Notre-Dame-des-Landes, een bosbezetting in de Loire-streek, in het westen van Frankrijk, heeft een heel andere geschiedenis. Na jarenlang protest en een grootschalige terreinbezetting tegen het ruimen de groene zone werd op 17 januari 2018 aangekondigd dat de geplande luchthaven geschrapt was. Dit omdat de decennialange protesten de investering niet langer rendabel of haalbaar hadden gemaakt. Later dat jaar zorgde een intern conflict, uitgelokt door de Franse overheid, voor een grote oproer en verliet de helft van de bewoners de ZAD (zone à défendre). Desondanks bestaat de plek nog steeds, haar utopische potentieel nog steeds uitstralend.

Deze felbevochten geschiedenis (en het omstreden heden) wordt in DIRECT ACTION naar de achtergrond verschoven. Russell en Cailleau richtten gedurende een jaar, tussen 2022 en 2023, hun camera vooral op de dagelijkse arbeid die tijdens hun honderd draaidagen in de zone werd verricht. Land bewerken, gereedschap smeden, brooddeeg kneden en zorg dragen voor kinderen krijgen allemaal een tactiele, 35 millimeterbehandeling. In alle handelingen is een doelbewustheid te voelen. Zowel de handen die uitvoeren als de camera die het gebeuren vastlegt zijn zich bewust van de politieke kracht van deze alledaagse gestes. Hoewel het vakmanschap ontzag opwekt, blijft de ervaring aan het oppervlak.

Onder andere door logistieke en veiligheidsoverwegingen kregen Russell en Cailleau geen toegang tot grote delen van het leven binnen de ZAD. Vergaderingen, conflicten en andere momenten van uitwisseling tussen bewoners blijven zo goed als volledig aan de film onttrokken. Het portret van de bezetting wordt geschetst aan de hand van hun arbeid, maar dat laat een gebrekkig beeld achter dat na enkele uren tot frustratie kan leiden. De politisering van de arbeid zit hem in DIRECT ACTION vooral in traagheid, harmonie en verbondenheid met de omgeving. Diepere reflecties over werk, die men in gepolitiseerde milieus nochtans kan verwachten, blijven een groot gemis in de film. Wiens handen voeren het werk uit? Hoe worden de taken verdeeld? Hoe worden maatschappelijke machtsstructuren wel of niet gedeconstrueerd? De film schuwt dergelijke vragen, laat ze voor wat ze zijn. Zelfs de cameravoering volgt deze strakke en nauwe logica. Hoewel dat ongetwijfeld een gevolg is van de restricties die de ‘zadisten’ zelf oplegden en de filmmakers vervolgens slechts respecteerden, wordt het geheel na een tijd eerder claustrofobisch dan bevrijdend.

Nochtans slaagt DIRECT ACTION er wel degelijk in de utopie tot leven te wekken in de verbeelding van de kijkers. De uitvoerige en uitgepuurde shots bevatten momenten waar heel veel schoonheid van uitgaat. Door kiene composities en een rijke klankband maken ze een harmonie tussen mens en natuur en arbeid en evenwicht tastbaar. Door een gebrek aan diepgang en complexiteit blijft het geheel helaas wat te toeristisch.

 

Gilles

 

---

 

Beste Gilles,

Bedankt voor je brief en bedenkingen.

Ik wil beginnen waar jij mee achterbleef. Je hebt het over een gebrekkig beeld, het gemis van een zekere inhoudelijke diepgang waarmee DIRECT ACTION je opzadelt. Je had meer willen zien van de werking van de activisten, meer willen weten over de complexiteit. En hoewel ik je bedenkingen begrijp, zat voor mij de waarde net in dat gebrekkige beeld, die onstabiele verhouding tussen de zichtbare wereld van de ZAD en hoe die verbeeld is in de film. Onbewust in dezelfde zaal, kijkend naar het hetzelfde scherm, hebben wij andere indrukken opgedaan. Om samen tot een breder begrip te komen van wat we zagen, deel ik graag mijn reflecties.

DIRECT ACTION vraagt om vertraging, om stil te staan bij de tijdsbeleving van de leden van de verzetsbeweging. De film doet dit via tijdsblokken die, zoals jij aanhaalt, ontzag wekken. In die blokken, bestaande uit één kader, één beeld en geen montage, gebeurt soms veel en vaak weinig. Er is bijvoorbeeld die scène waarin een brood wordt gemaakt en het beeld minutenlang aanhoudt tot de deeg gekneed is. Later moeten de schapen gevoederd worden, dus blijven we in de stal wachten en kijken en wachten tot ze allemaal hun deel hebben gekregen. Dat voortdurende oprekken van de tijd kan inderdaad leiden tot frustratie en ik begrijp dat dit een drempel is voor sommigen. Mijn aandachtspanne wist soms ook geen blijf met zichzelf, maar gaandeweg begon ik het trage ritme toch te omarmen.

De keuze van de makers om de duur van elke scène te laten dicteren door de handeling in beeld draagt naast vertraging ook iets nieuws met zich mee. Ik ervaarde het als een ander soort contract tussen filmer, gefilmde en toeschouwer. Eén gebaseerd op weigering om mee te stappen in de urgentie van het filmen van politiek verzet, waar ons verlangen naar duiding nooit wordt ingewilligd. Daarentegen worden de daden van verzet overgeleverd aan een minutieuze aandacht, een vorm waarin voor mij zintuigelijke rijkdom, complexiteit en diepgang schuilen.

Ik moet denken aan de scène waarin enkele journalisten druk aan het noteren zijn. Op dat moment voelde ik mij betrapt. Wij twee hebben eveneens weinig tijd, gaan vluchtig te werk, ook bij het schrijven van deze tekst. In die scène willen de reporters meer te weten komen over de interne keuken van de ZAD, hun vragen liggen niet zo veraf van de jouwe. Een activiste antwoordt dat het niet enkel om hun strijd gaat, niet enkel om dit geografische gegeven, maar eerder om een groter geheel dat zich uitbreidt en verder gaat. Dat antwoord gaat voor mij op voor de volledige film, er hoeft niet worden uitgelegd, dat doen boeken beter en aansluitend op de film wordt er binnenkort dan een uitgave gepubliceerd over de werking van de gemeenschap.

Wat ik dan wel verlang van de film deel ik met coregisseur Guillaume Cailleau, die in het nagesprek vertelde over de hoop dat DIRECT ACTION meer kan zijn dan een louter cinemabezoek, een moment dat zich buiten de cinema voortzet. Voor mij gaat DIRECT ACTION verder achter in de zaal, waar jij je tekst begon, bij het spandoek en de strijd in de Wondelmeersen. Bij de ontroerende getuigenis van hun brutale uitzetting, de emotionele reacties wanneer de confrontatie met ordetroepen in beeld kwam of bij mijn buur in de zaal die naarstig noteert wanneer het over tactieken voor politieverhoren gaat.

Finaal wil ik je nog iets tonen, een beeld dat ik heb gemaakt. Van sommige films krijg ik zin om zelf met de camera te kijken. De dag na de vertoning heb ik de Wondelmeersen bezocht. De buurtbewoners en activisten organiseerden een picknick om stil te staan bij hun verloren bos. Ergens aan de rand van het terrein, tussen het gekapte groen, lag een hoop geruimd materiaal van de bezetters. Het deed mij denken aan de film. DIRECT ACTION begint met gelijkaardige beelden van afbraak door ordediensten, maar kijkt vervolgens verder en verbeeldt een andere tijdschaal. Op zoek naar het mogelijke na het conflict, na alle verliezen. Ik hoop dat de bezetters in de zaal iets aan die verbeelding hadden, dat het hun moed of troost gaf om te volharden. Ikzelf vond er alleszins een hoopgevende manier van kijken in terug, een ander soort empathische blik, een die de snelheid van verzet in termen van traagheid ziet.

 

 

Leon

 

Abracadabra! Het nijlpaard spreekt

“Ek is dood”, schuddebuikt het nijlpaard Pepe met diepe stem. En dat is nog maar het begin van zijn filosofische mijmeringen.

Om nooit los te laten

Op 17 mei 2018 schoot een politieagent de tweejarige Mawda Shawri neer bij een migratiecontrole. Erkenning door politie en overheid bleef uit. De documentaire hold on to her filmt een antihoorzitting, met bewijsvoering zowel als collectieve rouw.

 

 

Met twee rugzakken naar school

In de klas van juf Ilkay, in de Weense wijk Favoriten, komt elke dag de hele wereld binnen. Zorgzaam weegt documentairemaker Ruth Beckermann het gewicht van beladen gesprekken en van schurende grenzen.