Abracadabra! Het nijlpaard spreekt

Tijdens zijn heerschappij als drugsbaron liet Pablo Escobar voor zijn privédierentuin op de Hacienda Nápoles speciaal enkele nijlpaarden helemaal uit Afrika overkomen naar Colombia. Na Escobars eliminatie wisten de plaatselijke bewoners al snel geen blijf meer met deze dikhuidigen, die zich aan ijltempo vermenigvuldigden in de wateren van de Magdalena. Een liefkozend Pepe genoemd nijlpaard, waar de Dominicaanse regisseur Nelson Carlo de los Santos Arias zijn film op baseerde, werd in 2009 op bevel van de lokale autoriteiten neergeschoten in een poging de proliferatie van de uitheemse soort te remmen. Vijftien jaar later en na een zielsverhuizing naar het grote scherm spreekt Pepe de bioscoopbezoekers uit de schemerzone voorbij de dood toe in vloeiend Afrikaans, Mbukushu en Spaans. Ook hijzelf staat perplex van deze nieuwverworven gave van het woord, een warempel ‘abracadabra’, dat volgens sommige etymologen ‘ik zal creëren terwijl ik spreek’ betekent in het Oudhebreeuws. Wat volgt is een eigenzinnige vertelling van nijlpaardenlevens die zich situeren tussen Namibië en Colombia. In de lijn van de orale geschiedschrijving van zijn herkomstland zoekt Pepe steeds de grenzen op tussen drama, fabel en mythologie. Tegelijkertijd blijft Pepe ook een nuchtere film over een gedwongen migratie en alle gevolgen daarvan.

Van bloedsinaasappelrode Namibische zonsondergangen en wijde droneshots van ruige bergtoppen, tot atmosferische beelden van nijlpaarden die zwemmen en zonnen, en intieme scènes in rivierdorpen: Pepe overdondert in vaak strakke kaders met een visueel bonanza. Terwijl analoog afwisselt met digitaal en kleur met zwart-wit, rijgt Pepe’s diepe basstem de beelden aan elkaar met een filosofische voice-over die al eens gratuit durft te worden. De nijlpaardenscènes op de Magdalena lijken zelf een tikkeltje magie te bevatten, zoals wanneer een nijlpaard net opduikt in het licht van de volle maan die een witte, glanzende streep over de rivier trekt. Toch is al dit natuurschoon een bedrieglijk begin. Epische shots van drie helikopters boven Namibië, die elk via touwen nijlpaardgrote kratten vervoeren, maken duidelijk dat er ontheemding en in zekere zin ook uitbuiting op het spel staan. “Mijn thuisplaats moet Afrika als naam hebben”, zegt Pepe dan wel, maar aan de andere kant van de Atlantische Oceaan besliste El patrón del mal daar anders over, zonder verder overigens nog een rol van betekenis te spelen in de film.

Pepe’s monologen wisselen af met soms korte en soms zeer lange narratieve escapades naar het leven van de mensen in zijn kielzog. Zo belanden we bij smorende drugsjongetjes die met een gammele, rode truck Pepe’s ouders afzetten bij de Hacienda Nápoles, de echtelijke strubbelingen van visser Candelario en zijn vrouw Betania, een lokale beauty pageant en uiteindelijk het militaire eskadron dat onder begeleiding van de Duitse jager Heribert het nijlpaard afknalt. Het blijkt dat Pepe niet eens ondubbelzinnig de protagonist kan zijn van zijn eigen verhaal. “Mijn verhaal kon enkel worden verteld wanneer het hun verhaal werd”, filosofeert Pepe zelf. Sterker nog, enkel het weefwerk van menselijke ervaringen en legendes rond het nijlpaard kon het dier een al-te-menselijke zichtbaarheid geven. Hierin toont de film dat zijn reikwijdte veel groter is dan die van de absurde premisse van een op het filmscherm gereïncarneerd, sprekend ‘cocaïnenijlpaard’. Daaronder vindt namelijk een reflectie plaats over het radicaal andere binnen maatschappijen, op scherp gezet door dit niet-menselijke bewustzijn. Ook migranten en oorlogsslachtoffers zitten vaak gevangen in een politiek discours, een publieke opinie en allerlei mediaschriftuur – vaak op een manier die de harde, eigen realiteit van deze mensen reduceert tot schijnbaar banale verhaaltjes van welles-nietes. Niet toevallig werd ook de Colombiaanse geschiedenis getekend door gewapende conflicten en de slavenhandel vanuit West-Afrika door Europese mogendheden.

Santos Arias nodigt met een uitdagende film de kijker uit om los te komen uit zijn kijkpatronen. In een onontwarbare knoop van talen, verhalen en culturen toont hij dat de diaspora van een nijlpaard niet te vatten valt in een eenvoudige verhaalstructuur, en laat hij de reflectie open voor wat dat in bredere zin betekent. Pepe staat niet enkel bol van artistieke vindingrijkheid, maar wijst hiermee bovenal vooruit naar een politiek van de verbeelding. Nadat we via een steeds hoger zwervend droneshot zien hoe een meute jagers het lichaam van de doodgeschoten Pepe nadert, vult het scherm zich afwisselend geheel met zwart en wit. “We moeten het idee van een allesvernietigende doorzichtbaarheid uitbannen”,  mijmert Pepe nog: beelden hebben misschien wel het recht om zwart-wit te zijn, maar verhalen zijn bij Santos Arias van datzelfde recht ontslagen.

Hier vind je de vertoningsdata van Pepe op Film Fest Gent.